وظیفه یک عالم و داعی دین
الله متعال در قرآن مجید چنین ارشاد فرمودند:
1- رَبَّنَا وَابْعَثْ فِیهِمْ رَسُولًا مِّنْهُمْ یَتْلُو عَلَیْهِمْ آیَاتِکَ وَیُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَةَ وَیُزَکِّیهِمْ إِنَّکَ أَنتَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ (129) سوره بقره
ترجمه : پروردگارا! در میان آنها پیامبری از خودشان برانگیز، تا آیات تو را بر آنان بخواند، و آنها را قرآن و سنت بیاموزد، و پاکیزه کند؛ زیرا تو بی نهایت باعزت، غالب و با حکمتی !
2- کَمَا أَرْسَلْنَا فِیکُمْ رَسُولًا مِّنکُمْ یَتْلُو عَلَیْکُمْ آیَاتِنَا وَیُزَکِّیکُمْ وَیُعَلِّمُکُمُ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَةَ وَیُعَلِّمُکُم مَّا لَمْ تَکُونُوا تَعْلَمُونَ (151) سوره بقره
ترجمه : همانگونه (که با تغییر قبله، نعمت خود را بر شما کامل کردیم،) رسولی از خودتان در میان شما فرستادیم؛ تا آیات ما را بر شما بخواند؛ و شما را پاک کند؛ و به شما، قرآن و سنت بیاموزد؛ و آنچه را نمی‌دانستید، به شما یاد دهد.
3- لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ إِذْ بَعَثَ فِیهِمْ رَسُولًا مِّنْ أَنفُسِهِمْ یَتْلُو عَلَیْهِمْ آیَاتِهِ وَیُزَکِّیهِمْ وَیُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَةَ وَإِن کَانُوا مِن قَبْلُ لَفِی ضَلَالٍ مُّبِینٍ (164) سوره آل عمران
ترجمه: قطعا الله بر مؤمنان منّت نهادهنگامی که در میان آنها، پیامبری از خودشان برانگیخت؛ که آیات او را بر آنها بخواند، و آنها را پاک کند و به آنها قرآن و سنت بیاموزد؛ هر چند پیش از آن، در گمراهی آشکاری بودند.
4- هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْأُمِّیِّینَ رَسُولًا مِّنْهُمْ یَتْلُو عَلَیْهِمْ آیَاتِهِ وَیُزَکِّیهِمْ وَیُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَةَ وَإِن کَانُوا مِن قَبْلُ لَفِی ضَلَالٍ مُّبِینٍ (2) سوره جمعه
ترجمه : و (الله متعال) همان کسی است که در میان جمعیت درس نخوانده رسولی از خودشان برانگیخت که آیاتش را بر آنها می‌خواند و آنها را تزکیه می‌کند و به آنان قرآن و سنت می‌آموزد هر چند پیش از آن در گمراهی آشکاری بودند!
از این چهار آیه قرآن مجید بوضوح فهمیده می شود که الله متعال رسول الله صلی‌الله‌علیه وآله وسلم را برای ابلاغ و مسئولیت زیر فرستاده است:
1- تلاوت و آموزش قرآن مجید برای مردم.
2- تعلیم و آموزش سنت برای مردم .
3- تزکیه افکار و اعمال مردم.
الله متعال در قرآن به ما مسلمانان دستور داده تا از رسول الله صلی‌الله‌علیه وآله وسلم الگو بگیریم ، آنجایی که فرمودند:
لَّقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِّمَن کَانَ یَرْجُو اللَّهَ وَالْیَوْمَ الْآخِرَ وَذَکَرَ اللَّهَ کَثِیرًا (21) سوره احزاب
ترجمه : مسلّماً برای شما در رسول الله سرمشق و الگوی نیکویی است، برای آنها که امید به الله و روز رستاخیز دارند و الله را بسیار یاد می‌کنند.
لذا وظیفه هر عالم و داعی دین است که در امور دعوت و سایر امور دینی از رسول الله صلی‌الله‌علیه وآله وسلم الگو گرفته و این سه کار را در راستای دعوت و خدمت رسانی به دین و اهل دین انجام دهد.
1- تلاوت و تعلیم قرآن مجید برای مردم.
2- تعلیم و آموزش سنت برای مردم.
3- تزکیه افکار و اعمال مردم.
پرسش: ابو الاعلی مودودی رحمه الله کیست؟
پاسخ: استاد ابوالاعلی مودودی رحمه الله در دوم مهرماه سال 1282 هجری شمسی برابر با چهارم رجب 1321 هجری قمری ﺩﺭ ﺧﺎﻧﻮﺍﺩﻩﺍی ﻣﺬهبی ﺩﺭ ﺷﻬﺮ ﺍﻭﺭﻧﮓ ﺁﺑﺎﺩ ﻫﻨﺪﻭﺳﺘﺎﻥ ﺩﻳﺪﻩ ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻥ ﮔﺸﻮﺩند .
استاد مودودی رحمه الله در 31 شهریور 1358 هجری شمسی برابر با 30 شوال 1399 ، با عمری 75 ساله ، چشم از جهان بر بسته و به دیدار الهی شتافتند، و در شهر لاهور پاکستان در صحن منزلشان دفن شدند، روحشان شاد، و الله متعال جنت الفردوس نصیبشان گرداند، آمین یا رب العالمین.
در ذیل به چند نکته مهم در باره استاد ابوالاعلی مودودی رحمه الله بیان می دارم تا در شناخت شخصیت ایشان راهگشا باشد:
1- ﭘﺪﺭ ایشان ﺳﻴﺪ ﺍﺣﻤﺪ ﺣﺴﻦ ﻣﻮﺩﻭﺩی رحمه الله ﺑﻪ ﻛﺎﺭ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﻲ ﻭ ﺭﻭﺯﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎﺭﻱ ﺍﺷﺘﻐﺎﻝ ﺩﺍﺷﺖ .
2- استاد مودودی رحمه الله در کوچکی ﺩﺭﻭﺱ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﺻﺮﻑ، ﻧﺤﻮ، ﻣﻨﻄﻖ ﻭ ﻗﺮﺍﺋﺖ ﺭﺍ ﻧﺰﺩ ﭘﺪﺭ ﺑﺰﺭﮔﻮﺍﺭﺵ ﺁﻣﻮﺧﺖ، ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺩﺭ ﻣﺪﺭﺳﻪ ﻓﻮﻗﺎﻧﻴﻪ ﺍﻭﺭﻧﮓ ﺁﺑﺎﺩ ﻧﺰﺩ ﺍﺳﺎﺗﻴﺪ ﺑﺰﺭﮔﻮﺍﺭ ﺑﻪ ﺧﻮﺍﻧﺪﻥ ﺗﻔﺴﻴﺮ، ﺣﺪﻳﺚ، ﻓﻘﻪ، ﺍﺻﻮﻝ ﻓﻘﻪ، ﺭﻳﺎﺿﻲ، ﻣﻨﻄﻖ ﻭ ﺍﺩﺑﻴﺎﺕ ﻋﺮﺏ ﺩﺭ ﺳﻄﺢ ﻋﺎﻟﻲ ﻣﺸﻐﻮﻝ ﺷﺪ ﻭ ﺑﻬﺮﻩﺍﻱ ﻛﺎﻓﻲ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﻋﻠﻮﻡ برد .
3- ایشان در طول عمر سردبیری چندین روزنامه را بعهده داشتند، همانند: ﺭﻭﺯﻧﺎﻣﻪ « ﺗﺎﺝ » ﺩﺭ ﺷﻬﺮ ﺟﺒﻠﭙﻮﺭ ﻫﻨﺪ و ﺭﻭﺯﻧﺎﻣﻪ « ﻣﺴﻠﻢ » ﻭ ﺳﭙﺲ ﺭﻭﺯﻧﺎﻣﻪ « الجمیعة » و روز نامه « ﻫﻤﺪﺭﺩ » .
4- بعد از استعفاء از سر دبیری روز نامه « الجمیعة » ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﺍﺭﺯﺷﻤﻨﺪ « ﺗﺮﺟﻤﺎﻥ ﺍﻟﻘﺮﺁﻥ » ﺭﺍ ﺑﺮﻋﻬﺪﻩ ﮔﺮﻓﺖ . ﻭﻱ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻣﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﺍﺻﻮﻝ ﺍﻋﺘﻘﺎﺩﻱ ﺍﺳﻼﻡ ﺭﺍﺳﺘﻴﻦ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺷﻴﻮﻩﺍﻱ ﺟﺬﺍﺏ ﺑﻴﺎﻥ ﻧﻤﻮﺩﻩ ﻭ ﺑﺮﺗﺮﻱ ﺍﺳﻼﻡ ﺭﺍ ﺑﺮ ﻣﻜﺎﺗﺐ ﺳﺎختگی ﻭ بی ﺍﺳﺎﺱ شرق و غرب ﺑﻪ ﺍﺛﺒﺎﺕ ﺭﺳﺎﻧﺪ .
5- بنابر خدمات ارزنده ای که به اسلام انجام داده بود، جایزه ملک فیصل پادشاه وقت عربستان را از آن خود کرد.
6- از طرف مخالفان و حکومت وقت چندین بار به زندان رفت و یکبار حکم اعدامش نیز صادر گشت، ولی بفضل کرم الهی و حمایت های حامیان و طرفداران داخل کشور پاکستان و سایر جهان اسلام از اعدام نجات یافت.
7- برای خدمت به اسلام و دعوت به دین، گروه دعوتی و تبلیغی و سیاسی را به نام « جماعت اسلامی » تأسیس نمود، که تا به حال در پاکستان، بنگلادش ، هندوستان، کشمیر و بسیاری از کشورهای اسلامی در حال فعالیت دینی و سیاسی است.
8- استاد مودودی رحمه الله نویسنده بسیار ماهری بودند، که کتابهای بسیار مفید را تقدیم جهان اسلام نمودند، از آن جمله می شود، به تفسیر تفهیم القرآن و کتاب جهاد در اسلام، و مبادی اسلام، حجاب و دها کتاب دیگر اشاره نمود.
9- اصول فکری استاد مودودی رحمه الله کتاب و سنّت و فهم صحابه رضی الله عنهم بود، و از تقلید کور کورانه شدیدا متنفر بود.
10- استاد مودودی رحمه الله با وجود اینکه مخالفین زیادی داشتند که بر علیه ایشان کتابهای زیادی نوشته اند، ولی ایشان بر رد و علیه کسی کتابی ننوشت.
11- استاد مودودی رحمه الله با وجود تمام خدمات ارزنده ای که به اسلام و مسلمین انجام دادند، خالی از اشتباهات نبودند، همانگونه که هر عالمی گرفتار اشتباهات فکری می شود، ولی از آنجایی که اشتباهات علماء عمدی نیست و اجتهادی است، لذا در اشتباهات بگفته رسول الله صلى الله علیه و آله وسلم برایشان یک اجر و ثواب می رسد، و ایشان محکوم نیستند.
12- استاد مودودی رحمه الله همانند بسیاری از علماء و داعیان مخلصی است که مظلوم واقع شده و بسیاری بنا بر حسادت و رقابت و بدون دلیل برای تخریب شخصیت، بر این بزرگ مرد تاریخ و داعی دین تاختند، ولی آنها ندانستند که الله متعال وقتی به کسی عزتی عنایت کند، نمی شود آن عزت را از او فرد گرفت .
13- در آخر بنده به جوانان عزیز توصیه می کنم که حتما کتابهای و نوشته های استاد ابوالاعلی مودودی رحمه الله را مطالعه نمایند، و از دریای دانش با ارزش، ایشان بهر کافی را ببرند.
پرسش: اذکار صبح و شام که در احادیث آمده را ذکر کنید؟
پاسخ : در برخی از احادیث صحیح و حسن برخی از اذکار آمده که خود رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم آنها صبح و یا شام می خواندند و یا اینکه دستور بخواندن آنها به هنگام صبح و شام داده اند، که در میان علماء به اذکار «صباح و مساء» یعنی ذکرهای و دعاهای «بامداد و اول شب» مشهور است؛ که در ذیل به مهم ترین آنها اشاره خواهد شد:
1- (صحیح) عَنْ عَبْدِ اللهِ، قَالَ: کَانَ نَبِیُّ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، إِذَا أَمْسَى قَالَ: «أَمْسَیْنَا وَأَمْسَى الْمُلْکُ لِلَّهِ، وَالْحَمْدُ لِلَّهِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ، لَهُ الْمُلْکُ وَلَهُ الْحَمْدُ وَهُوَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ، رَبِّ أَسْأَلُکَ خَیْرَ مَا فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ وَخَیْرَ مَا بَعْدَهَا، وَأَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ مَا فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ وَشَرِّ مَا بَعْدَهَا، رَبِّ أَعُوذُ بِکَ مِنَ الْکَسَلِ وَسُوءِ الْکِبَرِ، رَبِّ أَعُوذُ بِکَ مِنْ عَذَابٍ فِی النَّارِ وَعَذَابٍ فِی الْقَبْرِ» وَإِذَا أَصْبَحَ قَالَ ذَلِکَ أَیْضًا: «أَصْبَحْنَا وَأَصْبَحَ الْمُلْکُ لِلَّهِ». صحیح مسلم، حدیث (2723)
ترجمه: عبد الله بن مسعود رضی الله عنه فرمودند: چون شب فرا می رسید پیامبرصلی الله علیه و آله وسلم می گفتند: «أَمْسَیْنَا وَأَمْسَى الْمُلْکُ لِلَّهِ، وَالْحَمْدُ لِلَّهِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ، لَهُ الْمُلْکُ وَلَهُ الْحَمْدُ وَهُوَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ، رَبِّ أَسْأَلُکَ خَیْرَ مَا فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ وَخَیْرَ مَا بَعْدَهَا، وَأَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ مَا فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ وَشَرِّ مَا بَعْدَهَا، رَبِّ أَعُوذُ بِکَ مِنَ الْکَسَلِ وَسُوءِ الْکِبَرِ، رَبِّ أَعُوذُ بِکَ مِنْ عَذَابٍ فِی النَّارِ وَعَذَابٍ فِی الْقَبْرِ»، و چون صبح می کردند این گونه می گفتند: «أَصْبَحْنَا وَأَصْبَحَ الْمُلْکُ لِلَّهِ......»
ترجمه دعا: ما وارد شب شدیم و ملک برای الله وارد شب شد، ستایش از آن الله است، بجز الله دیگر معبود به حقی نیست، او یکتاست و شریکی برای او نیست، پادشاهی از آن اوست و ستایش مخصوص اوست، و او بر هرچیز کاملا تواناست، پروردگارم از تو خیر و خوبی آنچه در این شب و خوبی آنچه بعد از آن است؛ را می خواهم، و به تو از شر و بدی آنچه در این شب و بدی آنچه بعد از آن است؛ پناه می برم، پروردگارم از تنبلی و بدی پیری به تو پناه می برم، پروردگارم از عذابی در آتش و عذابی در قبر به تو پناه می برم.
(معنای دعای صبح): ما صبح نمودیم و ملک برای الله صبح نمود.....
2- (صحیح) عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ، قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یُعَلِّمُ أَصْحَابَهُ یَقُولُ: إِذَا أَصْبَحَ أَحَدُکُمْ فَلْیَقُلْ: اللَّهُمَّ بِکَ أَصْبَحْنَا، وَبِکَ أَمْسَیْنَا، وَبِکَ نَحْیَا وَبِکَ نَمُوتُ وَإِلَیْکَ المَصِیرُ، وَإِذَا أَمْسَى فَلْیَقُلْ: اللَّهُمَّ بِکَ أَمْسَیْنَا وَبِکَ أَصْبَحْنَا وَبِکَ نَحْیَا وَبِکَ نَمُوتُ وَإِلَیْکَ النُّشُورُ.
جامع ترمذی، حدیث (3391)
ترجمه: ابوهریره رضی الله عنه فرمودند: رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم به یارانش آموزش می دادند و می گفتند: هرگاه یکی از شما صبح نمود پس باید بگوید: «اللَّهُمَّ بِکَ أَصْبَحْنَا، وَبِکَ أَمْسَیْنَا، وَبِکَ نَحْیَا وَبِکَ نَمُوتُ وَإِلَیْکَ المَصِیرُ» و چون وارد شب شدند پس باید بگوید: «اللَّهُمَّ بِکَ أَمْسَیْنَا وَبِکَ أَصْبَحْنَا وَبِکَ نَحْیَا وَبِکَ نَمُوتُ وَإِلَیْکَ النُّشُورُ».
ترجمه دعای اول صبح : یا الله با توفیق وارد صبح شدیم، و با توفیق تو وارد شب شدیم، و به دستور تو زنده ایم و به دستور تو می میریم و بازگشت بسوی تو است.
ترجمه دهای اول شب: یا الله با توفیق تو وارد وارد شب شدیم و با توفیق تو وارد صبح شدیم، و به دستور تو زنده ایم و به دستور تو می میریم و بیرون شدنها (از قبرها) بسوی تو است.
3- (صحیح) عَنْ جُوَیْرِیَةَ، أَنَّ النَّبِیَّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ خَرَجَ مِنْ عِنْدِهَا بُکْرَةً حِینَ صَلَّى الصُّبْحَ، وَهِیَ فِی مَسْجِدِهَا، ثُمَّ رَجَعَ بَعْدَ أَنْ أَضْحَى، وَهِیَ جَالِسَةٌ، فَقَالَ: «مَا زِلْتِ عَلَى الْحَالِ الَّتِی فَارَقْتُکِ عَلَیْهَا؟» قَالَتْ: نَعَمْ، قَالَ النَّبِیُّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: " لَقَدْ قُلْتُ بَعْدَکِ أَرْبَعَ کَلِمَاتٍ، ثَلَاثَ مَرَّاتٍ، لَوْ وُزِنَتْ بِمَا قُلْتِ مُنْذُ الْیَوْمِ لَوَزَنَتْهُنَّ: سُبْحَانَ اللهِ وَبِحَمْدِهِ، عَدَدَ خَلْقِهِ وَرِضَا نَفْسِهِ وَزِنَةَ عَرْشِهِ وَمِدَادَ کَلِمَاتِهِ. صحیح مسلم، حدیث (2726)
ترجمه: جویریه رضی الله عنها روایت نمودند که پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم صبح زود بعد از اینکه نماز صبح را خوانده بودند از نزد ایشان بیرون شدند، ودر حالی که او در مسجدش بود، سپس (رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم) به هنگام چاشتگاه برگشتند، و در حالی او همانگونه نشسته (و مشغول ذکر بودند، رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم) فرمودند: از آن لحظه ای که از تو جدا شده و از اینجا رفتم تا به حال تو بر همین حالت ذکر . دعا هستی؟ (جویریه رضی الله عنها) گفتند: بله، پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: من بعد از رفتن از نزد تو چهار کلمه را سه بارگفتم که اگر آنها با آنچه تو گفته ای وزن شوند، (سخنان من از آنچه تو گفته ای) سنگین تر خواهند گشت، (آن کلمات اینها اند) «سُبْحَانَ اللهِ وَبِحَمْدِهِ، عَدَدَ خَلْقِهِ وَرِضَا نَفْسِهِ وَزِنَةَ عَرْشِهِ وَمِدَادَ کَلِمَاتِهِ» یعنی: منزه بودن الله را با ستایشش به تعداد مخلوقاتش و رضامندی نفسش و وزن عرشش و جوهرسخنانش؛ بیان می دارم.
4- (صحیح) عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ، عَنِ النَّبِیِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: مَنْ قَالَ حِینَ یُمْسِی ثَلَاثَ مَرَّاتٍ: أَعُوذُ بِکَلِمَاتِ اللَّهِ التَّامَّاتِ مِنْ شَرِّ مَا خَلَقَ، لَمْ یَضُرَّهُ حُمَةٌ تِلْکَ اللَّیْلَةَ . جامع ترمذی (2851)
ترجمه: ابوهریره رضی الله عنه روایت نمودند که پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: هرکس زمانی در اول شب سه بار بگوید : «أَعُوذُ بِکَلِمَاتِ اللَّهِ التَّامَّاتِ مِنْ شَرِّ مَا خَلَقَ» آن شب به او هیچ گزنده زهر داری ضررنخواهند رساند.
ترجمه دعا: به سخنان کامل الله از شر آنچه که آفریده است، پناه می برم.
5- شَدَّادُ بْنُ أَوْسٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ: عَنِ النَّبِیِّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: " سَیِّدُ الِاسْتِغْفَارِ أَنْ تَقُولَ: اللَّهُمَّ أَنْتَ رَبِّی لاَ إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ، خَلَقْتَنِی وَأَنَا عَبْدُکَ، وَأَنَا عَلَى عَهْدِکَ وَوَعْدِکَ مَا اسْتَطَعْتُ، أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ مَا صَنَعْتُ، أَبُوءُ لَکَ بِنِعْمَتِکَ عَلَیَّ، وَأَبُوءُ لَکَ بِذَنْبِی فَاغْفِرْ لِی، فَإِنَّهُ لاَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا أَنْتَ. قَالَ: «وَمَنْ قَالَهَا مِنَ النَّهَارِ مُوقِنًا بِهَا، فَمَاتَ مِنْ یَوْمِهِ قَبْلَ أَنْ یُمْسِیَ، فَهُوَ مِنْ أَهْلِ الجَنَّةِ، وَمَنْ قَالَهَا مِنَ اللَّیْلِ وَهُوَ مُوقِنٌ بِهَا، فَمَاتَ قَبْلَ أَنْ یُصْبِحَ، فَهُوَ مِنْ أَهْلِ الجَنَّةِ».
صحیح بخاری، حدیث(6306)
ترجمه: شداد بن اوس رضی الله عنه روایت نمودند که پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: سرداراستغفار این است که بگویی: «اللَّهُمَّ أَنْتَ رَبِّی لاَ إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ، خَلَقْتَنِی وَأَنَا عَبْدُکَ، وَأَنَا عَلَى عَهْدِکَ وَوَعْدِکَ مَا اسْتَطَعْتُ، أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ مَا صَنَعْتُ، أَبُوءُ لَکَ بِنِعْمَتِکَ عَلَیَّ، وَأَبُوءُ لَکَ بِذَنْبِی فَاغْفِرْ لِی، فَإِنَّهُ لاَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا أَنْتَ»، (رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم) فرمودند: هرکس این دعا را در روز بخواند و در حالی که بدان یقین دارد و در آن روز قبل از اینکه وارد شب شود بمیرد او از اهل بهشت است، هرکس این دعا را در شب بخواند و در حالی که بدان یقین دارد و در آن شب قبل از اینکه وارد صبح شود بمیرد او از اهل بهشت است.
ترجمه: یا الله، تو پروردگار منی و بجز تو دیگر معبود به حقی نیست، تو مرا آفریدی و من بنده تو هستم، و من تا جایی که توان دارم برعهد و وعده تو هستم، از شر آنچه انجام داده ام به تو پناه می برم، به سوی تو باز می گردم بنا بر نعمتی که تو بر من ارزانی داشتی، و با گناهم به سوی تو رجوع می کنم تا مرا ببخشی، زیرا بجز تو کس دیگری گناهان را نمی بخشد.
6- (صحیح) عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ، قَالَ: قَالَ أَبُو بَکْرٍ: یَا رَسُولَ اللَّهِ مُرْنِی بِشَیْءٍ أَقُولُهُ إِذَا أَصْبَحْتُ وَإِذَا أَمْسَیْتُ؟ قَالَ: قُلْ: اللَّهُمَّ عَالِمَ الغَیْبِ وَالشَّهَادَةِ، فَاطِرَ السَّمَوَاتِ وَالأَرْضِ، رَبَّ کُلِّ شَیْءٍ وَمَلِیکَهُ، أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ، أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ نَفْسِی وَمِنْ شَرِّ الشَّیْطَانِ وَشِرْکِهِ، قَالَ: قُلْهُ إِذَا أَصْبَحْتَ، وَإِذَا أَمْسَیْتَ، وَإِذَا أَخَذْتَ مَضْجَعَکَ.
جامع ترمذی ، حدیث (3392)
ترجمه: ابوهریره رضی الله عنه فرمودند: ابوبکر رضی الله عنه فرمودند: ای رسول الله به من چیزی را دستور دهید تا آنگاه که صبح نموده و یا وارد شب می شوم بگویم؟ (رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: بگو: «اللَّهُمَّ عَالِمَ الغَیْبِ وَالشَّهَادَةِ، فَاطِرَ السَّمَوَاتِ وَالأَرْضِ، رَبَّ کُلِّ شَیْءٍ وَمَلِیکَهُ، أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ، أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ نَفْسِی وَمِنْ شَرِّ الشَّیْطَانِ وَشِرْکِهِ»، این را هرگاه صبح نمودی، و هرگاه وارد شب شدی و هرگاه خواستی بر بستر خوابت بروی (این دعا را) بخوان.
ترجمه دعا: یا الله ای دانایی چیزهای مخفی و حاضر، پیدا کننده آسمانها و زمین، پروردگارو مالک هرچیز، گواهی می دهم که بجز تو دیگر معبود به حقی نیست، از شر نفس خودم و از شر شیطان و شرک آن؛ به تو پناه می برم.
7- (صحیح) عَن ابْنَ عُمَرَ، قَالَ: لَمْ یَکُنْ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یَدَعُ هَؤُلَاءِ الدَّعَوَاتِ، حِینَ یُمْسِی، وَحِینَ یُصْبِحُ: «اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ الْعَافِیَةَ فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ، اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ الْعَفْوَ وَالْعَافِیَةَ فِی دِینِی وَدُنْیَایَ وَأَهْلِی وَمَالِی، اللَّهُمَّ اسْتُرْ عَوْرَاتِی وَآمِنْ رَوْعَاتِی، اللَّهُمَّ احْفَظْنِی مِنْ بَیْنِ یَدَیَّ، وَمِنْ خَلْفِی، وَعَنْ یَمِینِی، وَعَنْ شِمَالِی، وَمِنْ فَوْقِی، وَأَعُوذُ بِعَظَمَتِکَ أَنْ أُغْتَالَ مِنْ تَحْتِی».
سنن ابی داود، حدیث (5074)
ترجمه: ابن عمر رضی الله عنه فرمودند: رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم این (دعا و) کلمات را زمانی که وارد شب می شدند و یا اینکه صبح می نمودند رها نمی کردند: «اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ الْعَافِیَةَ فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ، اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ الْعَفْوَ وَالْعَافِیَةَ فِی دِینِی وَدُنْیَایَ وَأَهْلِی وَمَالِی، اللَّهُمَّ اسْتُرْ عَوْرَاتِی وَآمِنْ رَوْعَاتِی، اللَّهُمَّ احْفَظْنِی مِنْ بَیْنِ یَدَیَّ، وَمِنْ خَلْفِی، وَعَنْ یَمِینِی، وَعَنْ شِمَالِی، وَمِنْ فَوْقِی، وَأَعُوذُ بِعَظَمَتِکَ أَنْ أُغْتَالَ مِنْ تَحْتِی».
ترجمه دعا: یا الله همانا من از تو خواهان عافیت در دنیا و آخرت هستم، یا الله همانا من در دین و دنیایم و در اهل و مالم عفو عافیت را خواهانم، یا الله عورتهایم را بپوشان و مرا ازامورمخوفم در امان بدار، یا الله مرا از جلویم، و از پش سرم، و از راستم و از چپم و از بالایم محفوظ بدار، و به عظمت و بزرگیت پناه می برم از اینکه از پایینم ترور شوم.
8- (صحیح) عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: مَنْ قَالَ: حِینَ یُصْبِحُ وَحِینَ یُمْسِی: سُبْحَانَ اللهِ وَبِحَمْدِهِ، مِائَةَ مَرَّةٍ، لَمْ یَأْتِ أَحَدٌ یَوْمَ الْقِیَامَةِ، بِأَفْضَلَ مِمَّا جَاءَ بِهِ، إِلَّا أَحَدٌ قَالَ مِثْلَ مَا قَالَ أَوْ زَادَ عَلَیْهِ. صحیح مسلم، حدیث (2692)
ترجمه: ابوهریره رضی الله عنه فرمودند: رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: هرکس بوقت دخول صبح و به وقت دخول شب صد بار بگوید: «سُبْحَانَ اللهِ وَبِحَمْدِهِ» روز قیامت کسی اعمال بهتر ازآن نخواهد آورد، مگر کسی که همانند او و یا بیشتر از او بگوید.
پرسش: آیا وقت خواب قیلوله قبل از ظهر است و یا بعدظهر ؟
پاسخ: قیلوله به خواب و یا استراحت بدون خواب در نیمه روز گویند، و وقت آن بعد از ظهر می باشد، در این باره به سه اثر و روایتی که از سه صحابه رضی الله عنهم نقل شده دقت نمایید:
1- عن أَنَسٍ ، قَالَ : کُنَّا نُبَکِّرُ بِالْجُمُعَةِ، وَنَقِیلُ بَعْدَ الْجُمُعَةِ.
ترجمه: انس رضی الله عنه فرمودند: ما ( در زمان رسول الله صلی‌الله‌علیه وآله وسلم ) زود (و در اول وقت) برای نماز جمعه می رفتیم و بعد از (نماز) جمعه قیلوله می کردیم.
صحیح البخاری ( 905 ، 940 )
2- عن سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ ، قَالَ : کُنَّا نَقِیلُ وَنَتَغَدَّى بَعْدَ الْجُمُعَةِ.
ترجمه: سهل بن سعد رضی الله عنه فرمودند: ما (در زمان رسول الله صلی‌الله‌علیه وآله وسلم ) بعد از نماز جمعه، قیلوله می کردیم و نهار می خوردیم.
صحیح البخاری ( 939, 941 ) و صحیح مسلم ( 859 )
3- عن جَابِرٍ ، قَالَ : کُنَّا نُصَلِّی مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ الْجُمُعَةَ، ثُمَّ نَرْجِعُ فَنَقِیلُ .
ترجمه: جابر رضی الله عنه فرمودند: ما بهمراه رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم (نماز) جمعه می خواندیم، سپس (به خانه هایمان) بر می گشتیم و قیلوله می کردیم. مسند احمد ( 14541 )
پرسش:به بزرگتر ها بی احترامی نمودن واسم آنها را قطع و برید نمودن چه سزا و گناهی دارد؟
پاسخ: بی احترامی به هر مسلمانی حرام است، حالا می خواهد کوچک باشد و یا بزرگ، بالاخص اگر آن فرد بزرگ تر باشد و یا عالم باشد، که اهانت نمودن و یا نامش را برای تحقیر و توهین کوتاه و ناقص بیان نمودن ، گناهش بیشتر است ،در این باره به احادیث زیر توجه نمایید:
1- عن عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو عَنِ النَّبِیِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ - قَالَ : مَنْ لَمْ یَرْحَمْ صَغِیرَنَا، وَیَعْرِفْ حَقَّ کَبِیرِنَا ؛ فَلَیْسَ مِنَّا.
ترجمه: عبدالله بن عمرو رضی الله عنهما روایت نمودند که پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: هرکس بر کوچک های ما رحم نکند و حق بزرگترهای نشناخته و رعایت نکند، پس او از مانیست.
سنن ابی داود ( 4943 ) و سنن الترمذی ( 1920 )
2- عن أَنَس بْن مَالِکٍ قال : جَاءَ شَیْخٌ یُرِیدُ النَّبِیَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، فَأَبْطَأَ الْقَوْمُ عَنْهُ أَنْ یُوَسِّعُوا لَهُ، فَقَالَ النَّبِیُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ : لَیْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ یَرْحَمْ صَغِیرَنَا، وَیُوَقِّرْ کَبِیرَنَا .
ترجمه: انس بن مالک رضی الله عنه روایت نمودند که پیر مردی آمد و می خواست به نزد پیامبر صلی‌الله‌علیه وآله وسلم برود که مردم در باز کردن راه تاخیر نمودند، رسول الله علیه و آله وسلم فرمودند: هرکس بر کوچک های ما رحم نکند و احترام بزرگترهای ما را رعابت نکنند، پس او از مانیست. جامع ترمذی ( 1919 )
3- عن عُبَادَةَ بْنِ الصَّامِتِ ، أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَالَ : لَیْسَ مِنْ أُمَّتِی مَنْ لَمْ یُجِلَّ کَبِیرَنَا، وَیَرْحَمْ صَغِیرَنَا، وَیَعْرِفْ لِعَالِمِنَا .
ترجمه: عباده بن صامت رضی الله عنه روایت نمودند که رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: از امت من نیست هرکس که به بزرگ ما احترام نگذارد، و به کوچک ما رحم نکند و (حق و احترام) عالم ما را (برسمیت) نشناسد. مسند احمد ( 22755 )
4- عن أَبِی أُمَامَةَ الْبَاهِلِیِّ قَالَ : ذُکِرَ لِرَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ رَجُلَانِ : أَحَدُهُمَا عَابِدٌ، وَالْآخَرُ عَالِمٌ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ : فَضْلُ الْعَالِمِ عَلَى الْعَابِدِ کَفَضْلِی عَلَى أَدْنَاکُمْ. ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ : إِنَّ اللَّهَ، وَمَلَائِکَتَهُ، وَأَهْلَ السَّمَاوَاتِ، وَالْأَرَضِینَ، حَتَّى النَّمْلَةَ فِی جُحْرِهَا، وَحَتَّى الْحُوتَ ؛ لَیُصَلُّونَ عَلَى مُعَلِّمِ النَّاسِ الْخَیْرَ.
ترجمه : ابوامامه باهلی رضی الله عنه فرمودند : برای رسول الله صلی‌الله‌علیه وآله وسلم (احوال) دو مرد بیان شد که یکی از آنها عبادت گذار و دیگری عالم است، (و خواستند که بدانند کدام بهتر است) رسول الله صلی‌الله‌علیه وآله وسلم فرمودند : فضل و بهتری عالم بر عبادت گذار همانند فضل و برتری من بر پایین ترین شماست، سپس رسول الله صلی‌الله‌علیه وآله وسلم فرمودند : همانا الله رحمت و فرشتگان وساکنان آسمانها و زمین ها حتی مورچه در سوراخش و ماهی (در دریا) برای عالمی که به مردم علم و خوبی می آموزد دعای مغفرت می کنند .جامع ترمذی ، حدیث ( 2685 )
پرسش:آیا حجامت کردن را بعنوان شغل و در آمد به دست آوردن انتخاب نمودن، از نظر شرعی درست است؟
پاسخ: آنچه از احادیث صحیح فهمیده می شود این است، که حجامت را بعنوان شغل انتخاب کردن کار خوب و شغل پسندیده ای نیست، ولی با این وجود اگر کسی حجامت گری را شغل انتخاب نمود، پولی که از این راستا به دست می آورد حرام نیست ولی مکروه و ناپسند است، در این باره به چند حدیث صحیح که در ذیل ذکر می شود توجه نمایید:
1- عن رَا فع بن خَدِیجٍ ، عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، قَالَ : " ثَمَنُ الْکَلْبِ خَبِیثٌ، وَمَهْرُ الْبَغِیِّ خَبِیثٌ، وَکَسْبُ الْحَجَّامِ خَبِیثٌ ".
ترجمه: رافع بن خدیج رضی الله عنه روایت نمودند که رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم فرمودند: پول سگ حرام و ناپسند است، و پول زنا حرام و ناپسند است و کسب حجامت گر حرام و ناپسند است.
صحیح مسلم ( 1568 )
2- عن رَافِعِ بْنِ خَدِیجٍ ، قَالَ : سَمِعْتُ النَّبِیَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یَقُولُ : شَرُّ الْکَسْبِ مَهْرُ الْبَغِیِّ، وَثَمَنُ الْکَلْبِ، وَکَسْبُ الْحَجَّامِ.
ترجمه: رافع بن خدیج رضی الله عنه فرمودند: من از رسول الله صلی‌الله‌علیه وآله وسلم شنیدم که می فرمایند: بدترین کسب و شغل پول زناست و پول سگ است و کسب و شغل حجامت گری است.
صحیح مسلم ( 1568 )
3- عن عَوْنُ بْنُ أَبِی جُحَیْفَةَ ، قَالَ : رَأَیْتُ أَبِی اشْتَرَى حَجَّامًا فَأَمَرَ بِمَحَاجِمِهِ فَکُسِرَتْ، فَسَأَلْتُهُ عَنْ ذَلِکَ، قَالَ : إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ نَهَى عَنْ ثَمَنِ الدَّمِ، وَثَمَنِ الْکَلْبِ، وَکَسْبِ الْأَمَةِ.
ترجمه:عون بن ابی جحیفه رحمه الله فرمودند: من پدر را دیدم که غلام حجامت گر خریدند، و سپس ابزار حجامت گریش را شکستند، من علت این کار را از ایشان پرسیدم، ایشان فرمودند: همانا رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم از پول خون و پول سگ و در آمد کنیز از راه زنا ممانعت نموده است.
صحیح البخاری ( 2238 ، 2086)
4- عن ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمَا، قَالَ : احْتَجَمَ النَّبِیُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ وَأَعْطَى الَّذِی حَجَمَهُ، وَلَوْ کَانَ حَرَامًا لَمْ یُعْطِهِ.
ترجمه:ابن عباس رضی الله عنهما فرمودند: پیامبر صلی‌الله‌علیه وآله وسلم حجامت نمودند، و مزد آنی که ایشان را حجامت نمودند را دادند و اگر حرام بودی به حجامت گر مزدی نمی دادند.
صحیح البخاری ( 2103 ،2278 ) وصحیح مسلم ( 1202 )
5- عن أَنَسٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ، أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ أَجْرِ الْحَجَّامِ، فَقَالَ : احْتَجَمَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، حَجَمَهُ أَبُو طَیْبَةَ، وَأَعْطَاهُ صَاعَیْنِ مِنْ طَعَامٍ، وَکَلَّمَ مَوَالِیَهُ فَخَفَّفُوا عَنْهُ.
ترجمه: از انس رضی الله عنه در باره مزد حجامت گر پرسیده شد، ایشان فرمودند: ابوطیبه رسول الله صلی‌الله‌علیه وآله وسلم را حجامت نمودند، رسول الله صلی‌الله‌علیه وآله وسلم دو صاع (چهار کیلو و سیصد و پنجاه دو گرم) مواد غذائی به ایشان مزد داده و از آقایانش خواستند که در در آمد آوری برای او سخت گیری نکنند.
صحیح البخاری ( 5696 ) و صحیح مسلم ( 1577 )
پرسش : آیا شرکت در صندوق های خانگی و قرعه کشی که در آنها صورت می گیرد از نظر شرعی اشکال دارد؟
پاسخ: قبل از اینکه حکم مشارکت در صندوق ها خانگی و قرعه کشی در آنها بیان شود، مناسب است که در باره حقیقت و چگونگی تشکیل آنها سخن به میان آورده شود، تا حقیقت آنها واضح گشته و سپس دیدگاه شریعت را براحتی بتوان بیان نمود.
آری صندوق های خانگی و قرعه کشی در آنها این گونه است که بعنوان مثال ده نفر هر نفری صد هزار تومان، که مجموعا می شود یک میلیون تومان، هفته وار به دست مسئول صندوق که اعضای صندوق آن را معین نمودند می دهند و هر هفته پول جمع شده را قرعه کشی می کنند و به یک نفر می دهند، بهمین منوال این جمع آوری و قرعه کشی ادامه دارد تا قرعه همه افراد در هفته های متمادی بالا آمده و همه از آن پول بهرمند می شوند.
در این صندوق ها چند چیز اتفاق می افتد:
1- افراد پول مشخص و معینی را در صندوق می گذارند.
2- پول را به نیت اینکه به او پول بیشتری در قرعه کشی بعنوان قرض داده شود می گذارد.
3- برخی افراد که قرعه آنها اول و یا در اوئل و زود بالا آمده، نفع می نمایند، که قرض خوب و مناسبی گیرشان آمده و بعد کم کم و هفته وار پرداخت می کنند.
4- برخی افراد و اعضای صندوق که در آخر قرعه شان بالا آمده هیچ نفعی نبردند، بلکه متضرر هم شدند، زیرا دیگران از پول آنها استفاده نمودند و آنها در حقیقت پول خودشان را گرفتند.
این صندوق ها چون در حقیقت قرض به نیت نفع داده می شود، و برخی از اعضا نفع و برخی دیگر ضرر می کنند، شبهه است و جایز نیست، و رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم ما را دستور به پرهیز از شبهات دادند، در این باره به دو حدیث زیر توجه نمایید:
1- عن النُّعْمَانِ بْنِ بَشِیرٍ قَالَ : سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یَقُولُ: إِنَّ الْحَلَالَ بَیِّنٌ، وَإِنَّ الْحَرَامَ بَیِّنٌ، وَبَیْنَهُمَا مُشْتَبِهَاتٌ لَا یَعْلَمُهُنَّ کَثِیرٌ مِنَ النَّاسِ، فَمَنِ اتَّقَى الشُّبُهَاتِ اسْتَبْرَأَ لِدِینِهِ وَعِرْضِهِ، وَمَنْ وَقَعَ فِی الشُّبُهَاتِ وَقَعَ فِی الْحَرَامِ.....
ترجمه: نعمان بن بشیر رضی الله عنه فرمودند: من از رسول الله صلی‌الله‌علیه وآله وسلم شنیدم که می فرمایند: همانا حلال واضح است و حرام واضح است، و در میان این دو امور شبهه داری وجود دارد که بسیاری از مردم آنها را نمی دانند، پس هرکس از شبهه ها پرهیز نمود، أو دینش و آبرویش را حفظ نمودند، و آنی که در شبهات افتاد در حرام نیز خواهد افتاد......
صحیح مسلم ( 1599 ) و صحیح البخاری ( 52, 2051 )
2- عن حَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ قَالَ : حَفِظْتُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ : دَعْ مَا یَرِیبُکَ إِلَى مَا لَا یَرِیبُکَ ؛ فَإِنَّ الصِّدْقَ طُمَأْنِینَةٌ، وَإِنَّ الْکَذِبَ رِیبَةٌ.
ترجمه: حسن بن علی رضی الله عنهما فرمودند: من از رسول الله صلی‌الله‌علیه وآله وسلم (این سخنان را) حفظ نمودم: رها کن آنچه ترا به شک می اندازد، و بسوی چیزی برو که ترا به شک نمی اندازد، همانا راست گوئی آرامش آور است و همانا دروغگوئی شک آور است.
جامع الترمذی ( 2518 ) و سنن النسائی ( 5711 )
راه درست این صندوق ها این است که بعنوان مثال ده نفر هر نفری دویست هزار تومان که مجموعا دو میلیون تومان می شود، جمع نموده و به دست یکی بعنوان صندوق دارد بدهند، و به او بگویند که هریک از اعضا و یا حتی افراد نیاز مندی که عضو صندوق نیستند، اگر نیاز پیدا کرد مقداری از پول صندوق را بعنوان قرض به او داده شود، و بعد کم کم از او وصول شود، در این نوع صندوق ها هدف تمام اعضا باید کمک و تعاون به دیگران باشد، لذا در این نوع صندوقها قرعه کشی در کار نیست، و مخصوص اعضا نیست، و نیاز افراد مهم است، و شاید بسیاری از اعضا اصلا نیاز پیدا نکنند و تا آخر از صندوق قرض نگیرند و امام برخ دیگر چندین بار نیاز پیدا نموده و از صندوق قرض بگیرند، و حتی افرادی که عضو نیستند نیز از این صندوق قرض بگیرند، این نوع صندوقها باعث اجر و ثواب می شود، زیرا دو باره به کسی قرض دادن همانند یکبار صدقه دادن است، در این باره به این حدیث حسن توجه نمایید:
عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ ، أَنَّ النَّبِیَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَالَ : مَا مِنْ مُسْلِمٍ یُقْرِضُ مُسْلِمًا قَرْضًا مَرَّتَیْنِ إِلَّا کَانَ کَصَدَقَتِهَا مَرَّةً .
ترجمه: ابن مسعود رضی الله عنه روایت نمودند که پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: هیچ مسلمانی نیست که به مسلمان دیگری دو بار قرض دهد مگر اینکه همانند یکبار صدقه دادن به او ثواب می رسد. سنن ابن ماجه ( 2430 )
بَابٌ فِی المُسْتَحَاضَةِ أَنَّهَا تَجْمَعُ بَیْنَ الصَّلَاتَیْنِ بِغُسْلٍ وَاحِدٍ
بحثی در باره زنی که خون ریزی اضافی دارد او در میان دو نمازبا یک غسل جمع می کند.
128 - (حسن) حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ بَشَّارٍ قَالَ: حَدَّثَنَا أَبُو عَامَرٍ العَقَدِیُّ قَالَ: حَدَّثَنَا زُهَیْرُ بْنُ مُحَمَّدٍ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَقِیلٍ، عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ طَلْحَةَ، عَنْ عَمِّهِ عِمْرَانَ بْنِ طَلْحَةَ، عَنْ أُمِّهِ حَمْنَةَ بِنْتِ جَحْشٍ قَالَتْ: کُنْتُ أُسْتَحَاضُ حَیْضَةً کَثِیرَةً شَدِیدَةً، فَأَتَیْتُ النَّبِیَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ أَسْتَفْتِیهِ وَأُخْبِرُهُ، فَوَجَدْتُهُ فِی بَیْتِ أُخْتِی زَیْنَبَ بِنْتِ جَحْشٍ، فَقُلْتُ: یَا رَسُولَ اللَّهِ، إِنِّی أُسْتَحَاضُ حَیْضَةً کَثِیرَةً شَدِیدَةً، فَمَا تَأْمُرُنِی فِیهَا، فَقَدْ مَنَعَتْنِی الصِّیَامَ وَالصَّلَاةَ؟ قَالَ: «أَنْعَتُ لَکِ الکُرْسُفَ، فَإِنَّهُ یُذْهِبُ الدَّمَ» قَالَتْ: هُوَ أَکْثَرُ مِنْ ذَلِکَ، قَالَ: «فَتَلَجَّمِی» قَالَتْ: هُوَ أَکْثَرُ مِنْ ذَلِکَ، قَالَ: «فَاتَّخِذِی ثَوْبًا» قَالَتْ: هُوَ أَکْثَرُ مِنْ ذَلِکَ، إِنَّمَا أَثُجُّ ثَجًّا، فَقَالَ النَّبِیُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: " سَآمُرُکِ بِأَمْرَیْنِ: أَیَّهُمَا صَنَعْتِ أَجْزَأَ عَنْکِ، فَإِنْ قَوِیتِ عَلَیْهِمَا فَأَنْتِ أَعْلَمُ " فَقَالَ: «إِنَّمَا هِیَ رَکْضَةٌ مِنَ الشَّیْطَانِ، فَتَحَیَّضِی سِتَّةَ أَیَّامٍ أَوْ سَبْعَةَ أَیَّامٍ فِی عِلْمِ اللَّهِ، ثُمَّ اغْتَسِلِی، فَإِذَا رَأَیْتِ أَنَّکِ قَدْ طَهُرْتِ وَاسْتَنْقَأْتِ فَصَلِّی أَرْبَعًا وَعِشْرِینَ لَیْلَةً، أَوْ ثَلَاثًا وَعِشْرِینَ لَیْلَةً وَأَیَّامَهَا، وَصُومِی وَصَلِّی، فَإِنَّ ذَلِکِ یُجْزِئُکِ، وَکَذَلِکِ فَافْعَلِی، کَمَا تَحِیضُ النِّسَاءُ وَکَمَا یَطْهُرْنَ، لِمِیقَاتِ حَیْضِهِنَّ وَطُهْرِهِنَّ، فَإِنْ قَوِیتِ عَلَى أَنْ تُؤَخِّرِی الظُّهْرَ وَتُعَجِّلِی العَصْرَ، ثُمَّ تَغْتَسِلِینَ حِینَ تَطْهُرِینَ، وَتُصَلِّینَ الظُّهْرَ وَالعَصْرَ جَمِیعًا، ثُمَّ تُؤَخِّرِینَ المَغْرِبَ، وَتُعَجِّلِینَ العِشَاءَ، ثُمَّ تَغْتَسِلِینَ، وَتَجْمَعِینَ بَیْنَ الصَّلَاتَیْنِ، فَافْعَلِی، وَتَغْتَسِلِینَ مَعَ الصُّبْحِ وَتُصَلِّینَ، وَکَذَلِکِ فَافْعَلِی، وَصُومِی إِنْ قَوِیتِ عَلَى ذَلِکَ» فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: «وَهُوَ أَعْجَبُ الأَمْرَیْنِ إِلَیَّ».
ترجمه: حمنه دختر جحش رضی الله عنها فرمودند: من خون ریزی اضافی زیادی داشتم، به نزد پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم آمدم و از ایشان استفتا نموده و ایشان را از حالت خویش خبردارنمود، (ایشان فرمودند) من رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم در خانه خواهرم زینب دختر جحش یافتم، گفتم: ای رسول الله، همانا من خون ریزی اضافی بسیار زیادی دارم، شما در این باره به من چه دستور می فرمایید در حالیکه این خون ریزی اضافی مرا از روزه گرفتن و نماز(خواندن) ممانعت (و جلوگیری نموده) است؟ (رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم) فرمودند: من برایت استفاده از پنبه را سفارش می کنم، زیرا گذاشتن پنبه بر شرمگاه خون ریزی را کنترل می کند، (حمنه رضی الله عنها) فرمودند: این خون ریزی از این بیشتر است، (رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم) فرمودند: پس (همانند) لگام (برشرمگاهت پارچه) ببند، (حمنه رضی الله عنه) فرمودند: این خون ریزی از این هم بیشتر است،(رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم) فرمودند: لباس (خاصی) برای دوران قاعدگیت) بگیر (و به تن کن) ،(حمنه رضی الله عنه) فرمودند: این خون ریزی از این هم بیشتر است، همانا من بسیار خون ریزی دارم، پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: من به دو دستور خواهم داد: هریک از آن دو انجام دادی برایت کفایت می کند، واگرقدرت انجام هر دو را داری پس توبه آن دانا تری، سپس (رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم) فرمودند: همانا این لگد زدن از(لگد زدنهای) شیطان است،شش روز یا هفت روز در علم الله (خون ریزیت را) عادت ماهیانه حساب کن، سپس غسل نما، با این طریق تو (از عادت ماهیانه) پاک و صاف گشته ای، بعد از آن بیست و چهار و یا بیست و سه شبانه روز روزه بگیر و نماز بخوان، همان این برایت کفایت می کند، اینکه انجام داده همان گونه که زنان (سالم) سر وقت قاعدگی و پاکیشان عادت ماهیانه می بینند و همانگونه که پاک می شوند، و اگر توانائی داری زمانی که پاک می شوی ، نماز ظهر را تأخیر و نماز عصرتقدیم نموده، سپس برای هر دو یک غسل نمائی و نماز ظهر و عصر را باهم جمع نمائی بخوانی و نماز مغرب را تأخیر نمائی و نماز عشاء را تقدیم نمائی و سپس غسل نمائی و جمع بین دو نماز نمائی پس این کار را انجام بده، و برای نماز صبح غسل نمائی و نماز صبح را بخوانی، و اینگونه انجام دهی، و اگر توانائی داری روزه بگیری، سپس رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: و این (دومی) به نزد من پسندیده ترین دودستوراست (که به تو داده ام).
بَابُ مَا جَاءَ فِی المُسْتَحَاضَةِ أَنَّهَا تَغْتَسِلُ عِنْدَ کُلِّ صَلَاةٍ
بحث آنچه در باره زنی که خون ریزی اضافی دارد آمده که او برای هر نماز غسل نماید.
129 - (صحیح) حَدَّثَنَا قُتَیْبَةُ قَالَ: حَدَّثَنَا اللَّیْثُ، عَنْ ابْنِ شِهَابٍ، عَنْ عُرْوَةَ، عَنْ عَائِشَةَ، أَنَّهَا قَالَتْ: اسْتَفْتَتْ أُمُّ حَبِیبَةَ ابْنَةُ جَحْشٍ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، فَقَالَتْ: إِنِّی أُسْتَحَاضُ فَلَا أَطْهُرُ، أَفَأَدَعُ الصَّلَاةَ؟ فَقَالَ: «لَا، إِنَّمَا ذَلِکَ عِرْقٌ، فَاغْتَسِلِی ثُمَّ صَلِّی» فَکَانَتْ تَغْتَسِلُ لِکُلِّ صَلَاةٍ، قَالَ قُتَیْبَةُ: قَالَ اللَّیْثُ: «لَمْ یَذْکُرْ ابْنُ شِهَابٍ، أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ أَمَرَ أُمَّ حَبِیبَةَ أَنْ تَغْتَسِلَ عِنْدَ کُلِّ صَلَاةٍ وَلَکِنَّهُ شَیْءٌ فَعَلَتْهُ هِیَ».
ترجمه: عایشه رضی الله عنها فرمودند: ام حبیبه دخترجحش رضی الله عنها از رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم استفتاء نمود و گفت: همانا من خون ریزی اضافی دارم و پاک نمی شوم، آیا نماز(خواندن) را رها کنم؟ (رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم) فرمودند: نه، همانا آن (خون اضافی که می بینی، از پارگی) رگ است، لذا(بعد از پایان یافت مدت قاعدگی) غسل کن و سپس نماز بخوان. ایشان بعد برای هر نماز غسل می نمودند.
قتیبه (رحمه الله) فرمود: لیث (رحمه الله) گفته که ابن شهاب (رحمه الله) بیان نکردند که رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم به ام حبیبه (رضی الله عنها) دستور داده که بوقت هر نماز غسل کند و لیکن این چیزی است که خودش انجام داده است
بَابُ التَّیَمُّمِ لِلْجُنُبِ إِذَا لَمْ یَجِدِ المَاءَ
بحث (جواز) تیمم برای جنب زمانی که آب نیافت
124 - (صحیح) حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ بَشَّارٍ، وَمَحْمُودُ بْنُ غَیْلَانَ، قَالَا: حَدَّثَنَا أَبُو أَحْمَدَ الزُّبَیْرِیُّ قَالَ: حَدَّثَنَا سُفْیَانُ، عَنْ خَالِدٍ الحَذَّاءِ، عَنْ أَبِی قِلَابَةَ، عَنْ عَمْرِو بْنِ بُجْدَانَ، عَنْ أَبِی ذَرٍّ، أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إِنَّ الصَّعِیدَ الطَّیِّبَ طَهُورُ المُسْلِمِ، وَإِنْ لَمْ یَجِدِ المَاءَ عَشْرَ سِنِینَ، فَإِذَا وَجَدَ المَاءَ فَلْیُمِسَّهُ بَشَرَتَهُ، فَإِنَّ ذَلِکَ خَیْرٌ»، وقَالَ مَحْمُودٌ فِی حَدِیثِهِ: «إِنَّ الصَّعِیدَ الطَّیِّبَ وَضُوءُ المُسْلِمِ».
ترجمه: ابوذر رضی الله عنه روایت نمودند که رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: همانا زمین وخاک پاک (وسیله) پاکی مسلمان است و گرچه ده سال هم آب نبیند، و چون آب دید پس باید که پوستش را با آن بشوید، قطعا این برایش خوب تراست.
بَابٌ فِی المُسْتَحَاضَةِ
بحثی در باره زنی که خون ریزی اضافی دارد
125 - (صحیح) حَدَّثَنَا هَنَّادٌ قَالَ: حَدَّثَنَا وَکِیعٌ، وَعَبْدَةُ، وَأَبُو مُعَاوِیَةَ، عَنْ هِشَامِ بْنِ عُرْوَةَ، عَنْ أَبِیهِ، عَنْ عَائِشَةَ، قَالَتْ: جَاءَتْ فَاطِمَةُ بِنْتُ أَبِی حُبَیْشٍ إِلَى النَّبِیِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، فَقَالَتْ: یَا رَسُولَ اللَّهِ، إِنِّی امْرَأَةٌ أُسْتَحَاضُ فَلَا أَطْهُرُ، أَفَأَدَعُ الصَّلَاةَ؟ قَالَ: «لَا، إِنَّمَا ذَلِکَ عِرْقٌ، وَلَیْسَتْ بِالحَیْضَةِ، فَإِذَا أَقْبَلَتِ الحَیْضَةُ فَدَعِی الصَّلَاةَ، وَإِذَا أَدْبَرَتْ فَاغْسِلِی عَنْکِ الدَّمَ وَصَلِّی»،قَالَ أَبُو مُعَاوِیَةَ فِی حَدِیثِهِ: وَقَالَ: «تَوَضَّئِی لِکُلِّ صَلَاةٍ حَتَّى یَجِیءَ ذَلِکَ الوَقْتُ».
ترجمه: عایشه رضی الله عنها فرمودند: فاطمه دختر ابی حبیش رضی الله عنها به نزد پیامبرصلی الله علیه و آله وسلم آمدند و گفتند: ای رسول الله ، همانا من زنی هستم که (همیشه) خون ریزی دارم و پاک نمی شوم، آیا نماز(خواندن) را رها کنم؟ (رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم) فرمودند: نه، همان این (خون ریزی از) رگ است، و این عادت ماهیانه نیست، چون دوران قادگی روآورد (و شروع شد) نماز را رها کن، وچون (عادت ماهیانه) پشت گرداند(و به پایان رسید، با غسل نمودن) خون را از خودت بشوی و نماز بگذار، ابومعاویه در روایتش (چنین) گفته (و روایت نموده) است : و( رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم برای فاطمه دختر ابی حبیش رضی الله عنه) گفتند: برای هر نماز وضو بگیر(و با این وضو هر نمازی را می خواهی بخوان) تا اینکه وقت فرا رسد.
بَابُ مَا جَاءَ أَنَّ المُسْتَحَاضَةَ تَتَوَضَّأُ لِکُلِّ صَلَاةٍ
بحث آنچه در (حدیث) آمده که زنی که خون ریزی اضافی دارد برای هر نمازوضو بگیرد.
126 - (صحیح) حَدَّثَنَا قُتَیْبَةُ قَالَ: حَدَّثَنَا شَرِیکٌ، عَنْ أَبِی الیَقْظَانِ، عَنْ عَدِیِّ بْنِ ثَابِتٍ، عَنْ أَبِیهِ، عَنْ جَدِّهِ، عَنِ النَّبِیِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ أَنَّهُ قَالَ فِی المُسْتَحَاضَةِ: «تَدَعُ الصَّلَاةَ أَیَّامَ أَقْرَائِهَا الَّتِی کَانَتْ تَحِیضُ فِیهَا، ثُمَّ تَغْتَسِلُ وَتَتَوَضَّأُ عِنْدَ کُلِّ صَلَاةٍ، وَتَصُومُ وَتُصَلِّی».
ترجمه: جدّ عدی رضی الله عنه روایت نمودند که پیامبرصلی الله علیه و آله وسلم در باره زنی که خون ریزی اضافی دارد فرمودند: (این زن) نماز را در دوران ( و روزهای) قاعدگیش که قبلا عادت ماهیانه می شده رها می کند، سپس غسل می کند، و( بعد) بوقت هر نمازوضومی گیرد، و روزه می گیرد و نماز می خواند.
127 - (صحیح) حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ حُجْرٍ قَالَ: أَخْبَرَنَا شُرَیْکٌ، نَحْوَهُ بِمَعْنَاهُ، هَذَا حَدِیثٌ قَدْ تَفَرَّدَ بِهِ شَرِیکٌ، عَنْ أَبِی الیَقْظَانِ، وَسَأَلْتُ مُحَمَّدًا عَنْ هَذَا الحَدِیثِ، فَقُلْتُ: عَدِیُّ بْنُ ثَابِتٍ، عَنْ أَبِیهِ، عَنْ جَدِّهِ......
پرسش: آیا تراشیدن سبیل بهتر است یا کوتاه کردن آن و چرا که برخی تراشدن را مستحب می دانند؟
پاسخ: آنچه از احادیث صحیح به اثبات رسیده، این است ، سبیل کوتاه شود و هرکس سبیلش را اصلا کوتاه نکند از ما نیست، و در برخی از روایات آمده که در قیچی و کوتاه نمودن سبیلهایتان مبالغه کنید، ولی (حلق) یعنی تراشیدن در هیچ حدیث صحیحی به اثبات نرسیده است، لذا بهتر است که سبیل کوتاه شود و تراشیده نشود، در این باره به چهار حدیث صحیحی که در ذیل ذکر می شود توجه نمایید:
1- عن زَیْدِ بْنِ أَرْقَمَ قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ : مَنْ لَمْ یَأْخُذْ شَارِبَهُ فَلَیْسَ مِنَّا .
ترجمه: زید بن ارقم رضی الله عنه فرمودند: رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم فرمودند: هرکس سبیلش را نگیرد (و کوتاه) نکند از ما نیست.
سنن الترمذی ( 13 ،2761 ) و سنن النسائی ( 5047 )
2- عن أَبِی هُرَیْرَةَ ، قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ : قُصُّوا الشَّوَارِبَ، وَأَعْفُوا اللِّحَى .
ترجمه: ابوهریره رضی الله عنه فرمودند: رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: سبیل ها را چیده و قیچی کنید، و ریش ها را کاملا رها کنید.
صحیح البخاری ( 5889) و صحیح مسلم ( 257, 260 )
3- عن ابْنِ عُمَرَ ، عَنِ النَّبِیِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، قَالَ : أَحْفُوا الشَّوَارِبَ، وَأَعْفُوا اللِّحَى .
ترجمه: ابن عمر رضی الله عنه روایت نمودند که پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: سبیل ها را از ته و خوب کوتاه کنید و ریش ها را کاملا رها کنید.
صحیح البخاری ( 5888, 5890) و صحیح مسلم ( 259 )
4- عن ابْنِ عُمَرَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمَا قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ : انْهَکُوا الشَّوَارِبَ، وَأَعْفُوا اللِّحَى .
ترجمه: ابن عمر رضی الله عنهما فرمودند: رسول الله صلی‌الله‌علیه وآله وسلم فرمودند: در چیدن و قیچی نمودن سبیل ها مبالغه کنید و ریش ها را کاملا رها کنید.
صحیح البخاری ( 5893 ،5888) و صحیح مسلم ( 259 )
پرسش : آیا نمازی بنام نمازحاجت وجوددارد که فرد در زمان مشکلات، بر رفع و دور شدن مشکلات آن را بخواند، و سپس دعا کند؟
پاسخ: آری در قرآن و سنت آمده که فرد زمان سختی ها و مشکلات با خواندن چند رکعت نماز(دو و یا بیشتر)، و دعا نمودن، از الله متعال بخواهد که مشکلات و سختی ها او را حل کند، در این باره دو آیه و دو حدیث حسن، توجه نمایید:
وَاسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ وَإِنَّهَا لَکَبِیرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخَاشِعِینَ (45) سوره بقره
ترجمه: از (الله) با صبر نمودن و نماز خواندن یاری جوئید؛ و این کار، جز برای خاشعان، گران است.
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ (153) سوره بقره
ترجمه: ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از (الله متعال) با صبر نمودن و نماز خواندن ، کمک بگیرید! (زیرا) الله با صابران است.
عَنْ حُذَیْفَةَ قَالَ : کَانَ النَّبِیُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ إِذَا حَزَبَهُ أَمْرٌ صَلَّى.
ترجمه: حذیفه رضی الله عنه فرمودند: هرگاه گرفتار کار مشکل و جریان سختی می شدند، نماز می خواندند.
سنن ابی داود ( 1319 ) ومسند احمد ( 23299 )
عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ قَالَ : کَانَ النَّبِیُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ إِذَا کَرَبَهُ أَمْرٌ، قَالَ : یَا حَیُّ یَا قَیُّومُ ، بِرَحْمَتِکَ أَسْتَغِیثُ .
ترجمه: انس بن مالک رضی الله عنه فرمودند: هرگاه مشکلی و سختی دامنگیر پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم می شد، این دعا را می خواندند « یَا حَیُّ یَا قَیُّومُ ، بِرَحْمَتِکَ أَسْتَغِیثُ » یعنی: ای ذات همیشه زنده و قیوم و سرپرست همه، از رحمت تو در زمان مشکلات، کمک و فریاد رسی می جویم.
جامع ترمذی ( 3524 )